مقالات

معماری مسجد قبه الصخره

یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثار معماری اسلامی

هدف به نمایش در اوردن اثار باستانی و کهن و ادغام انها با سنگهای قیمتی میباشد.
که میتوان به اثرات ماورایی سنگها و تاثیر آنها در سلامت جسم و روح و روان نیز اشاره کرد.
بیشترین هدف آشنا کردن مخاطب به نمادها و آثار ارزشمند و قدیمی جهان بخصوص ایران میباشد.

معماری مسجد قبه الصخره

قبه الصخره (به عربی: قبةالصخرة المشرفة) یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثار معماری اسلامی بعد از مسجد الاقصی در بیت‌المقدس است که در دوره خلافت عبدالملک بن مروان خلیفه اموی بنا گردید. این مسجد تقدس خاصی نزد مسلمانان دارد. همچنین یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های هنر معماری ارزشمند تمدن اسلامی است. عامه گمان می‌کنند که مسجد الاقصی همان قبه الصخره است.

نامگذاری مسجد صخره از آن‌رو است که این مسجد بر روی صخره‌ای ساخته شده که در تپه موریا در بیت‌المقدس قرار دارد و به همین دلیل، قبة الصخره نیز نامیده می‌شود. «قبه» در عربی به معنای گنبد است.

قبة الصخره گاه با مسجد الاقصی اشتباه گرفته می‌شود؛ قبة الصخره گنبدی طلایی دارد ولی گنبد مسجد الاقصی، تیره ‌رنگ است. البته از محوطه‌ای که مسجد الاقصی، مسجد صخره، دیوار براق و… در آن جای دارد، با عنوان مجموعه مسجد الاقصی یاد می‌شود.

از نظر سبک معماری، نقشه و ساختمان از معدود ساختمان‌های بی‌نظیر جهان محسوب می‌شود، زیرا دارای سه شاخص عمده در ساختمان است که در دیگر مساجد و اماکن مقدسه مشاهده نمی‌شود. ساختمان مسجد قبه الصخره کلاً بر روی سکویی ذوزنقه‌ای شکل واقع شده که ابعاد آن عبارت‌اند از: ضلع شمالی ۱۵۰ متر ضلع جنوبی ۱۲۵ متر و اضلاع دو طرف هر یک ۱۶۰ متر. همچنین ساختمان قبةالصخره باز هم برخلاف ساختمان‌های مساجد معمول فقط دارای یک گنبد بزرگ است که قطر آن ۲۳/۷۷ متر و ارتفاعش ۲۱ متر می‌باشد. ارتفاع ساختمان از کف تا انتهای گنبد ۳۳ متر است.

طرح وکتور داخل گنبد قبه الصخره

گنبد طلایی قبه درست بر روی صخره قرار گرفته‌ است. در صحن صخره، هشت چاه وجود دارد. بنای قبة که بر روی این صخره واقع شده، مابین سال‌های (۶۹۱ _ ۶۹۲) میلادی به دستور خلیفه اموی عبدالملک بن مروان ساخته شده‌است. وی برای اینکه بتواند هزینه و مخارج این عمارت را تأمین نماید، دستور داد تا خراج و مالیات هفت سال سرزمین مصر را به این کار اختصاص دهند. قبه المشرفه در بالاترین نقطه بنا قرار دارد.

قبه الشریفه در مرکز شکل عدد (۸) واقع و طول ضلع آن (۲۰٬۵۹ متر) و ارتفاعش (۹٬۵۰) متر می‌باشد. در داخل ساختمان دو ردیف ستون بر روی دو دایره متحدالمرکز قرار دارد. در دایره بزرگ هشت ستون بزرگ است که بین آن‌ها نیز ۱۶ ستون با قطر کمتر بر روی همان دایره پایه‌گذاری شده ‌است.

بر روی دایره کوچک که داخل دایره مذکور قرار دارد، چهار ستون بزرگ در چهار گوشه و بین آن‌ها نیز مجموعاً دوازده ستون ساده تعبیه شده ‌است. گنبد بر روی ستون‌های این دایره احداث گردیده‌ است. فواصل بین این ستون‌ها به کمک محجری چوبی و مشبک با ارتفاع متجاوز از یک متر محصور شده ‌است. در حقیقت این محجر به منظور محفوظ داشتن صخره مقدس احداث گردیده ‌است و فقط در قسمتی که شکل در ساخته شده می‌توان وارد محوطه صخره مقدس شده و به آن دست مالید.

در کنار یکی از ستون‌ها و در قسمت جنوبی صخره مقدس، محفظه‌ای ساخته شده‌ است که به وسیله نردبانی فلزی به سقف گنبد متصل می‌شود که به نشانه محل حرکت پیامبر اسلام محمد (ص) برای معراج سماوی مذکور در تفاسیر است.

سطح بیرونی گنبد مطلا (مُذَهَب) است و از نوعی آلیاژ مخصوص پوشیده شده ‌است که دائماً به رنگ زرد می‌درخشد. قبه الصخره چهار درب ورودی دارد که در چهار سمت شمال، جنوب، شرق، غرب قرار دارند. معمولاً فقط درب غربی برای ورود و خروج نمازگزاران باز است. درب جنوبی به نام باب‌المکه و درب شرقی به نام باب‌القضاء معروف است.

مسجد الصخره

چنانچه گفته شد صخره مقدسی که پیغمبر اسلام از روی آن به معراج رفت در داخل قبه الصخره و درست در وسط آن قرار دارد. در داخل این صخره غاری وجود دارد که حدوداً ده نفر می‌توانند در آن نماز بخوانند و به همین جهت این محوطه را «مسجد صخره» می‌نامند.

کف مسجد الصخره در حدود ۳ متر پایین‌تر از کف «قبه الصخره» است. داخل مسجد الصخره به وسیله برق روشن می‌شود. «صخره مقدس» و «مسجد الصخره» در داخل آن قراردارد، در حقیقت یک قطعه سنگ واحد بزرگی است که در اصل قله کوهی بوده ‌است و لذا سطح بیرونی آن به صورت هرمی از کف «قبه الصخره» به اندازه یک متر و نیم بلندتر بوده و برآمده می‌باشد. این صخره که سخت است دارای رنگ سفید مایل به کرم و تقریباً مانند نوعی مرمر به نظر می‌رسد. در اثر زلزله سال ۱۰۶۷، تَرکی بر روی صخره ایجاد شد که هم‌اکنون قابل مشاهده ‌است.

نمایی از صخره

 ساخت اثر  

 برای نهادینه کردن اثار ارزشمندی همچون مسجد قبه الصخره که  با حس بینایی افراد قابل تعامل هست و همچون این اثارها تکرار در به تصویر کشیدنشان در وجه های مختلف هنری کمک شایانی به این امر خواهد کرد .اگر در انتخاب این المانها که میتوان به نقاشی و مجسمه سازی وطراحی صنعتی اشاره کرد ،و اثر ساخته شده هماهنگی لازم را بوجود اورد دیدگاه هنر های کاربردی را در خلق این اثار میتوان مشاهده کرد در واقع هنرمند انتخاب میکند با استفاده از کدام عناصر هنرمانند خط ،شکل ،رنگ ،متریال و یا فرم دست به خلق هنر کاربردی بزند مثلا  در روی سکه‌های ۵۰۰ دیناری جدید الجزایر تصویر جدید مسجد قبه الصخره دیده می‌شودکه میتوان به عنوان  خلق یک هنر تجسمی از آن یاد کرد .ساخت زیور الات با متریالهای هماهنگ هم میتواند تحلیلی تجسمی از این هنر کاربردی باشد .  در این اثر با الهام از این سکه و با کمک هنر کاروینگ دستی به عنوان یکی از عناصر، تصویر مسجد  بصورت مدال طراحی گردیده  همچنین  انتخاب نوع سنگ یشم  نیز بدلیل قدمت و رنگ انتخاب شده ‌.رنگ طیف گسترده ای از احساسات را خلق میکند و هیچ چیزی نیست که تاثیر عاطفی یک اثر هنری را بیش از رنگ تغییر دهد .با عمق دادن به کانسپت مسجد بروی سنگ یشم و سه بعدی نشان دادن ان با حکاکی سنگ به فرم اصلی مسجد رسیدیم .فرم واژه ایست  ای که بسیاری از معماران در خلق اثارخود به این عنصر توجه ویژه ای داشتند از جمله فرانک لوید رایت وزاها حدید . خاصیت معنوی  سنگ حدید و ایجاد کنتراست در فرم باشکوه مسجد، نگاه مخاطب را بیشتر به سمت خود می‌کشاند. با ایجاد کنتراست که  بازی با روشنی و تاریکی میباشد ارزش شکل میگیرد .ارزش در اثار بقدری مهم است که ایتالیایی ها از ان بعنوان کیاروسورو یاد میکنند .   و در اخر طرح زیرین مدال بصورت زوج اهمیت مسجد را بعد از مسجد القصی نشان می‌دهد که در اینجا از هنر دیگری مانند اعداد  استفاده شده .در این اثر سعی شده تا با نوع متریال سنگ و رنگ آن یک زبان مشترک برای ارتباط برقرار کردن و انتقال افکار بین هنرمند و مخاطب پیدا کرد.

با شناخت عناصری همچون.شکل ، فرم ،فضا،بافت ،رنگ و ارزش میتوان یک هنر را تجزیه و تحلیل کرد و با شناخت عناصر به خلق اثار هنری با معنی میتوان  پرداخت.اثر ساخته شده در موزه بانک ملی ایران مربوط به نمایشگاه کشور الجزایر در سال 1397به نمایش گذاشته شد.

مطالب مرتبط